1. LİTERATÜRDE AÇIK KAVRAMI
Last updated
Last updated
Açıklık kavramı günümüzde birçok alanda (politikada, devlet organlarında, yazılımda, vb.) hızla yer almaya devam etmekte ancak yine de açıklığın ne anlama geldiğine, nasıl işlediğine dair çok fazla açıklama yer almamaktadır(Tkacz, 2012). Açık ve açıklık kavramları örtük yapıdadırlar ve net tanıma sahip olmalarına rağmen ilgili sürece ve ilgi alanına göre daha derin bir metodoloji barındırır. Bu kapsamda açık ve açıklık kavramlarının tanımlarının yapılmasının ve ilgili alanlarda ne ifade ettiklerinin ifade edilmesinin faydalı olacağı ön görülmüştür.
Açık kelimesi TDK’nin sözlüğünde engelsiz, gizliliği olmayan, kolay anlaşılır, belirgin olarak tanımlanmıştır. Açıklık ise “gerçeği olduğu gibi yansıtma” şeklinde yer almıştır. Open Knowledge Foundation “açık” tanımını veri ve içerik kavramlarıyla ilişkilendirerek yapmıştır. Açıklık; bir kişinin (bir şeye) özgürce erişebilmesi, kullanabilmesi, düzenlemede bulunabilmesi ve istediği hususta paylaşabilmesidir.(Open Knowledge International, -).
Açıklık, ‘”eski ifadesiyle ‘aleniyet’ ”, “alenilik” ve “aşikar”, bir şeyin gizli olmayıp göz önünde meydanda olması demektir (İNAÇ & ÜNAL, 2007). Açıklık, aynı zamanda berraklık, zahirilik, örtüsüz ve pürüzsüzlük, kapalı olmamak, anlaşılır olmak anlamlarına gelmektedir. Fındıklı (1996) açıklık kavramı, yönetim biliminde “idari açıklık”, “yönetimde şeffaflık”, “gün ışığında yönetim”, “açık yönetim”, “idari demokrasi” gibi terimlerle ifade edilmektedir (Eken, 1994: 25).
Başta internet olmak üzere bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler insanların ve kurumların içeriği üretme, tüketme ve etkileşim yöntemini tamamen değiştirmiştir. İlgili gelişmelerin sonucunda dokümanların elektronik ortamda oluşturulması maliyetleri düşürmüştür. Ayrıca internet sayesinde bu dokümanların paylaşımı kolaylaşmış ve ucuzlamıştır. Bu kapsamda bilginin insanlara ulaşım hızı artmış, bu bilgiler tekrar kullanılarak yeni bilgi ve değerler yaratılmasına ortam hazırlamıştır. Bu bilgi döngüsünün sağlanmasına engel olan etmenlerin (ücret, lisans, vb.) ortadan kaldırılmasına yönelik olarak ise “açık hareketi” ortaya çıkmıştır (Suber, 2008).
Açık hareketinin kökleri birçok kaynağa göre farklılık göstermektedir. J.García‐Peñalvo, Figuerola, & Merlo (2010)’e göre 1667 yılında kurulan ve Avrupa’daki en eski enstitülerden biri olan Royal Society bilimsel bilgiyi yaymayı amaçlamasından dolayı açık hareketinin ilk öncülerinden biri olarak kabul edilebilirken, Luhtanen’e göre ise 18. yüzyılda İsveç’te yürürlüğe giren Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na dayanmaktadır (Luhtanen, 2006).
Şekil 1.1’de görüldüğü üzere J.García‐Peñalvo, Figuerola, & Merlo (2010) açık bilgi altında açık inovasyon, açık kaynak yazılım, açık içerik ve açık bilimine yer vermiştir.
Açık kaynak yazılım, geliştiricilerin kaynak kodlarını görüntüleyebildiği, düzenleme yapabildiği ve kendi yazılımına derç edebildiği yazılımlardır. Ancak mevzu bahis tanım açık yazılımın kullanımın ücretsiz olacağı anlamına gelmez. Her ne kadar kaynak kod görüntülenebilse de yazılımın sahip olduğu lisansta kullanıma dair bir takım kısıtlamalar söz konusu olabilir (Gaff & Ploussios, 2012). Açık kaynak yazılım açık bir topluluk etrafında organize olan ve birçok açık hareketine ilham veren en eski girişimdir. Açık kaynak yazılıma dair ilk aksiyon 1980’lerin başında donanımdan harici çalışan üst katman ticari yazılımların ortaya çıkmasıyla birliktedir (Benussi, 2005). Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasıyla beraber makine bağımsız uygulamalar da yaygınlaşmaya ve özel sektör için önemli bir ticari alan olmaya başlamıştır. İlgili yazılımlar yasal ve teknik olarak koruma altında olmakla beraber yazılımların sahip olduğu lisanslar kopyalanmayı ve farklı bilgisayarlara tekrar yüklenmesini yasaklamaktaydı. İlgili duruma karşılık olarak ücretsiz yazılım akımı ortaya çıkmıştır(J.García‐Peñalvo, Figuerola, & Merlo, 2010). Ardından Richard Stallman önderliğinde GNU projesi hayata geçmiş ve Unix model alınarak ücretsiz ve açık olan Linux işletim sistemi oluşturulmuştur.
Açık bilim, araştırma verisi, yöntemi, sonuçları ve raporunun mümkün olduğu kadar açık hale getirilmesidir. Açık bilim, gerçekleştirilen araştırma çalışmasında izlenen yönteme dair gelişim sürecini ifade etmekte ve ilgili araştırma zincirinin her aşamasında etkisi olmaktadır(Giorgio, 2017).
Açık erişim akademik kaynaklara ve akademik veri setlerine internet üzerinden ücretsiz ve açık bir şekilde erişimi ifade etmektedir. Açık erişim; bilimsel literatürün internet aracılığıyla parasal, yasal ve teknik engeller olmaksızın her türlü yasal amaç için kamuya ücretsiz açık olmasıdır (Budapest Open Access Initiative, 2007).
İnovasyon, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır (Çalıpınar, Baç, 2007: 446). Açık inovasyon; değerli bilgilerin, içsel inovasyonu hızlandırmak amacıyla işletmeye giriş ve çıkışının sağlanması ve pazarların inovasyonun dışsal olarak kullanıldığı hale getirilmesidir(Chesbrough, 2006). Açık inovasyonla ilgili tüm çalışmalar; firma ve paydaşlar arasındaki bilgi akısının önemini vurgulamaktadır. Yeni ve esnek bir inovasyon stratejisinin oluşturulması, işletme vizyonu ve pazar taleplerini göz önünde bulunduran yaklaşımların kombinasyonuyla mümkündür(Gassmann & Enkel, 2004).
Açık kaynak kodlu ve ücretsiz yazılım hareketinin başlaması, dijital dönüşümle birlikte açık erişim felsefesinin ortaya çıkması, bu felsefenin eğitim ile kültüre yansımasıyla açık bilime etkisi ve en sonda devletlerin desteğiyle bilgi üretim sektörüne aktarılarak açık inovasyon sağlanmıştır.
